Blog 19: Waarom is 'Hoe gaat het met je?' zo'n belangrijke vraag?

De vraag’ Hoe gaat het met je?’ houdt me, zoals jullie in mijn vorige blogpost (nummer 18) hebben kunnen lezen, al een tijdje bezig. Uit de vele reacties blijkt dat veel mensen HGHMJ ook een ingewikkelde vraag vinden. Niet alleen (ex-) kankerpatiënten, maar ook mensen met chronische ziekten, mensen die rouwen om het verlies van dierbaren en mensen met serieuze psychische problemen. Niet alleen vraagontvangers maar ook vraagstellers. Met daarbij soms hartverscheurende verhalen. Reden temeer om nader te onderzoeken wat deze vraag zo ingewikkeld maakt. En opeens besefte ik het allerbelangrijkste.

  

Universele basisbehoefte

Namelijk onze universele behoefte om gezien, gekend en gewaardeerd te worden én om erbij te horen. Die behoefte is al zo oud als de wereld.  Diverse wetenschappers hebben daar onderzoek naar gedaan en theorieën over ontwikkeld . Bijvoorbeeld de bekende Amerikaanse klinisch psycholoog Maslow (1908-1970). Tachtig jaar geleden publiceerde hij zijn ‘theory of human motivation’, bij velen beter bekend als de  behoeftehiërarchie ofwel Piramide van Maslow. Naast primaire behoeften zoals als eten, drinken, ademhalen, onderdak en seks, heeft ieder mens volgens Maslow behoefte aan zekerheid, sociale contacten, erkenning en zelfrealisatie. Alhoewel het aanvechtbaar is dat ieder mens al deze drijfveren heeft en precies in de volgorde zoals Maslow in zijn model omschrijft  - volgens hem heb je eerst eten, drinken en onderdak nodig voordat je kan richten op sociale contacten, erkenning en zelfrealisatie- zijn deze universele behoeften anno 2021 nog zeker van waarde. 

 

Je bent al geliefd

Ook in de Bijbel is ‘gezien worden en geliefd zijn’ een terugkerend thema. Dan gaat het over God die je al bij naam kent, voordat je bent geboren en die ‘al je wegen ziet’ , altijd met je meegaat en onvoorwaardelijk van je houdt. Zoals zo mooi verwoord in onderstaand excerpt van Psalm 139.

Henri Nouwen (1932-1996), van origine Nederlandse priester, psycholoog, missionaris en geestelijk verzorger heeft hierover in zijn monastieke boeken ook veelvuldig geschreven. Met als belangrijkste Goddelijke boodschap: ‘Wees welkom. Ik houd van je. Je bent al geliefd’. Voor gelovigen, zoals ik, een troostrijk gegeven. Zeker in tijden van ernstige ziekte of tegenslag. Maar is dit genoeg?

Maar is dit genoeg?
Het besef dat God ons liefheeft en ons vergezelt is steunend als je in God gelooft. Maar is dit genoeg om van te leven in tijden van ziekte en tegenslag? En hoe doe je dat dan als je helemaal niks met God hebt? En is het toereikend wanneer onze medemensen ons met oppervlakkige en afstandelijke varianten van de ‘Hoe-gaat-het-met-je?-vraag benaderen? Voor mij in ieder geval niet.

Want ik heb daarnaast ook behoefte om gezien, gekend en gewaardeerd te worden door mijn medemensen. Precies zoals ik ben, zowel in goede als in minder goede tijden. Misschien juist dan nog wel meer. Niet alleen om wat ik doe of wat ik presteer (als goede moeder, partner, vriendin of professional), maar omdat ik besta. En ik wil graag door mijn medemensen gekend en omarmd worden in al mijn imperfectie, onvolkomenheid en -soms ook- krakkemikkigheid. Dus behoefte aan belangstelling, medeleven en diepgaand persoonlijk contact. Dat wil toch eigenlijk iedereen?

Je verhaal elke keer opnieuw mogen doen
Niet gezien, niet gekend en niet ontmoet worden is eenzaam, pijnlijk en verdrietig. En precies dáárom zijn al die oppervlakkige, pro-forma varianten, of nog erger, het uitblijven van de warme, empathische, verbale of non-verbale ‘HGHMJ-vraag zo schrijnend.

De oprecht gestelde vraag HJGMJ is een belangrijk hulpmiddel om mensen met elkaar te verbinden en helpt om eenzaamheid te doorbreken. Net als allerlei non-verbale vormen van communicatie, zoals een arm om je heen, een knuffel of kus, gezellig samenzijn én praktische hulp.  

Elke keer opnieuw je verhaal mogen doen, gevraagd en ongevraagd helpt. Niet alleen (ex-)kankerpatiënten maar ook mensen met andere ingrijpende verlieservaringen; verlies van gezondheid, verlies van je partner, ouder of kind, verlies van je werk en inkomen etc. Het verbindt mensen met elkaar, doorbreekt onze eenzaamheid en helpt bij verdere verwerking en herstel.

 

Goede communicatie gaat niet vanzelf

Stel dat iedereen op basis van het voorgaande overtuigd zou zijn van het belang van diepgaander persoonlijk contact, dan komt de volgende hindernis. Die gaat over communicatie. Goed communiceren gaat niet vanzelf, zo heb ik ooit in mijn psychologie studie geleerd en daar vervolgens jarenlang leidinggevenden en professionals op gecoached en getraind. Contact maken, houden en verdiepen is een kunst en een kunde. Mijn oud-collega Lex Oomkes schreef daar 25 jaar geleden al een aardig, praktisch bruikbaar boekje over (zie onder).

Communicatie is een samenspel waarin iedereen beurtelings zender en ontvanger is. Waarin we niet alleen verbaal maar ook non-verbaal communiceren. Op inhouds- en betrekkingsniveau (de interpretatie van de boodschap) en via meta-communicatie. Dat wil zeggen door met elkaar te praten over ‘hoe communiceren we met elkaar’, bijvoorbeeld wanneer gesprekken niet soepel verlopen. Goed communiceren vergt dus actieve inzet en betrokkenheid van alle partijen: als zender én als ontvanger. En in communicatie gaat ook nogal eens iets mis, bijvoorbeeld wanneer ontvangers de boodschap anders interpreteren dan door de zender is bedoeld of omgekeerd. Dus wanneer gesprekken als vanzelf goed verlopen is dat écht iets om dankbaar voor te zijn!

Goed communiceren gaat ook over communicatieve vaardigheden zoals actief luisteren naar verbale én non-verbale boodschappen, over open in plaats van gesloten vragen stellen, doorvragen en samenvatten- in sociale vaardigheidstrainingen nogal eens LSD genoemd-, over allerhande gesprekstechnieken om het gesprek op gang te houden, over complimenten geven, omgaan met kritiek en nog veel meer. Het liefst niet als trukendoos maar vanuit oprechte belangstelling in de ander.  Goede communicatie draagt bij aan wezenlijk contact en verbinding. En het is, zoals eerder gezegd, helend.

 

Regel van Benedictus

‘Aandachtig luisteren en daadwerkelijk en van harte respons geven zijn ook belangrijke uitgangspunten in de ‘Leefregel voor beginners ‘ , die de heilige Benedictus uit Nursia in de 6^e eeuw na Christus schreef. Dit was in de middeleeuwen één van de meest invloedrijke leefregels voor monniken. De proloog van de Regel begint met ‘Luister, mijn zoon, naar de richtlijnen van uw meester en neig het oor van uw hart. Aanvaard gewillig de vermaningen van uw liefhebbende vader en breng ze metterdaad ten uitvoer.’ Benedictus doelt daarmee niet alleen op gehoorzaam luisteren naar God en de Abt, maar ook naar elkaar. In de Latijnse tekst wordt hiervoor het woord ‘auscultare’ gebruikt. Dat betekent: intens aandachtig luisteren naar het verhaal van de ander, met heel je hart, zonder te oordelen en met alle tijd van de wereld. Deze mooie vorm van luisteren, gevolgd door ‘van harte respons geven’ zou eigenlijk ook een leefregel voor iedereen buiten kloosters moeten zijn. Wil Derkse, hoogleraar filosofie, schreef er in 2001 een inspirerend boek over: Een levensregel voor beginners: Benedictijnse spiritualiteit voor het dagelijkse leven  (zie onder).

Als we dat met z’n allen wat vaker zouden doen, ongeacht met wie je omgaat, ziek of gezond, zou dit de kwaliteit van samenleven enorm verbeteren. En misschien bestaan al die oppervlakkige, pro-forma ‘Hoe gaat het met je?-vraagvarianten dan op termijn niet meer?! 

Voorlopige conclusies

Dat gezien, gekend en gewaardeerd worden een universele behoefte is, moge duidelijk zijn. En ook dat het eenzaam is wanneer je je als ernstig zieke of anderszins verdrietige persoon niet-ontmoet, niet-gezien of niet-erkend voelt. Dat gevoel is trouwens niet voorbehouden aan mensen met serieuze verlieservaringen maar kun je ook ervaren als gezond en succesvol persoon.

Goede communicatie is een belangrijk hulpmiddel om echt contact met anderen te maken. Maar daar moet je wel wat voor doen. Dat geldt zowel voor vraagsteller als voor vraagontvangers.  

Inmiddels ben ik er ook achter dat ernstige ziekte over het algemeen communicatie niet gemakkelijker maakt. Door mijn ziekte, veel stress, pijn, verzwakking en de bijwerkingen van allerlei medicijnen was ik in ieder geval lang niet altijd een plezierige gesprekspartner.  Dus ook voor mijn naasten en de professionals die mijn begeleidden een flinke  test qua inlevingsvermogen, stressbestendigheid en volharding. Maar gelukkig hebben de meesten het me vergeven.

Dus: laten we elkaar die welgemeende HGHMJ vraag vooral blijven stellen, niet als trukendoos of omdat het moet, maar omdat we allemaal behoefte hebben aan warm, persoonlijk contact en échte verbinding. Een hoopgevend perspectief! 

 

En jij lieve lezer?

Ben jij net als ik nog steeds hoopvol over de toekomst van deze mooie verbindende en helende HGHMJ- vraag? Of schaar je je liever achter etiquettedeskundige en vaste Trouw-columniste Beatrijs Ritsema en Volkskrant-schrijver Ianthe Sahadat  (zie onder) die de HGHMJ-vraag beschouwen als een loze, rituele formaliteit, waar je dus vooral inhoudelijk geen antwoord op moet geven, want daar zit niemand op te wachten. Ik zit hier klaar met mijn turfpotlood.

 

Wordt vervolgd

Ben je net als ik in de ban geraakt van deze ingewikkelde vraag? Lees dan ook de volgende blogs in deze reeks. In blog 20 beschrijf ik een aantal factoren die de vraag HGHMJ zo ingewikkeld maken. In blog 21, volgen eindelijk (!) mijn eerder beloofde tips. Dus: ben je een lotgenoot, persoon met andere ingrijpende verlieservaringen, naaste of is écht contact maken een belangrijk onderdeel van jouw professie en ben je nieuwsgierig naar het vervolg? De volgende blogs komen er binnenkort aan!

Levendige groet,

Christa

Meer lezen:

·     Derkse, W. Een levensregel voor beginners - Benedictijnse spiritualiteit voor het dagelijks leven'  (2001) Uitgeverij Lannoo.

·     Oomkes, L. & Garner, A. (1997)(2^e druk). Praten met plezier. Uitgeverij Boom.

·     Sahadat, J. Hoe gaat het?  (12 juni 2021)  Volkskrant Magazine, katern Leven,  blz 31-34.

·     Werkum, C. van. (mei 2021). Blog Ingewikkelde vraag (deel 1):  https://christablogt.blogspot.com/2021/05/blog-18-ingewikkelde-vraag-deel-1.html

(herziene versie dd 29/6/21)

Deze blog is ook gepubliceerd op www.alskankerjeraakt.nl