Blog 37: Veerkracht, vallen en opstaan

Intro
Iedereen krijgt in zijn/haar leven te maken met ingrijpende gebeurtenissen. Gebeurtenissen die je beproeven en veel van je vergen. Soms lukt het niet om je daarin staande te houden. In blog 36, de eerste in de reeks over ‘Vallen en opstaan’ gaf ik daar al een paar voorbeelden van. Deze tweede blog gaat over veerkracht, ofwel het vermogen om na tegenslag weer (sterker) op te staan. Wat is veerkracht eigenlijk en hoe word je een veerkrachtiger mens? Niet alleen relevant voor mensen met ernstige ziekten maar eigenlijk voor iedereen.

Begripsomschrijvingen
Vallen, opstaan en veerkracht: waar hebben we het eigenlijk over? Volgens het woordenboek wordt onder een val verstaan: plotseling en onvrijwillig op de grond terechtkomen. Ongeacht of er daarna sprake is van letsel of niet. Opstaan gaat over je oprichten, oprijzen, de liggende, zittende houding verlaten. Na een letterlijke of figuurlijke val, maar ook gewoon wanneer je uit je stoel opstaat om een kopje thee te zetten.

Als ik in mijn blogs ‘vallen’ schrijf, doel ik niet specifiek op alle fysieke valpartijen die mensen kunnen meemaken, alhoewel die soms ook grote impact hebben, maar ik doel op alle ingrijpende levensgebeurtenissen die mensen kunnen meemaken. En dat zijn er, zoals ik in mijn eerdere blog beschreef, behoorlijk wat. Als het je niet lukt om je daarin staande te houden, dan val je. Vaak op alle fronten tegelijk: fysiek, mentaal en emotioneel.

Met veerkracht wordt over het algemeen bedoeld: de kracht van lichaam en geest om je (snel) te kunnen herstellen na tegenslag. Meestal gaat dat niet vanzelf. Daar is serieuze inspanning voor nodig.

Misschien is na tegenslag weer opstaan zelfs wel de grootste overwinning die we als mens kunnen bereiken? Zie ook onderstaande spreuk van Confucius, Chinese wijsgeer (551 v.C.- 479 v.C.).

    Confucius

 
Vallen en opstaan: Twee voorbeelden
Niet alle valpartijen in een mensenleven zijn gelukkig groot en dramatisch. En soms kan een schijnbaar onschuldig valpartijtje ook grotere gevolgen hebben dan je soms denkt. Twee persoonlijke voorbeelden:

Vroeger
Vroeger was ik een tamelijk onzeker meisje. Als vijf-/zesjarige vond ik vooral nieuwe fysieke dingen leren spannend en moeilijk. Zoals bijvoorbeeld leren zwemmen en rolschaatsen. Aan het eerste heb ik nog levendige herinneringen, met name aan het koude water van het buitenzwembad waar ik ‘s morgens vroeg voor schooltijd zwemles kreeg en aan de bulderende badmeester die zijn instructies luidkeels vanaf de zijkant van het bad riep. Niet echt een fijne, stimulerende leeromgeving. Van het moeizame proces van leren rolschaatsen kan ik me echter weinig herinneren. Dat heb ik vermoedelijk verdrongen. Het verhaal dat mijn vader daarover later vaak heeft verteld, ging over vallen, opstaan en opnieuw beginnen. Uit mezelf was ik, denk ik, als onzeker klein meisje na een aantal valpartijtjes afgehaakt, maar met aanmoediging van mijn ouders heb ik net zolang geoefend totdat ik de techniek van rolschaatsen goed beheerste en het ook écht leuk begon te vinden. Zo is in ons gezin de uitdrukking ontstaan ‘Als je kan leren rolschaatsen, kan je alles!’. Aan die periode denk ik nog wel eens terug want door al die kleine valpartijtjes heb ik destijds als klein meisje iets heel groots geleerd, namelijk de kunst van opstaan en doorzetten! Een waardevolle levensles, die ik bij diverse latere, ingrijpende levensgebeurtenissen veelvuldig in praktijk heb mogen brengen.

Nu
Helaas, het is weer eens zover: in mijn enthousiasme heb ik weer eens te uitbundig geleefd. Dit keer door voor het eerst in mijn leven een fietsvakantie te ondernemen. Heerlijk door fraaie gevarieerde landschappen gefietst, onderweg op bijzondere plekken gepicknickt, lekker in meertjes gezwommen, mooie musea bezocht en leuke ontmoetingen met bekenden en onbekenden. Kortom, ik heb genoten van ons fraaie Nederland! Met gemiddeld elke dag 54 km op de teller een enorme opsteker en prestatie! Zeker gezien het feit dat ik door mijn ziekteperiode – nu bijna drie jaar geleden- beslist minder energie heb dan vroeger. Na die blije, uitbundige week ben ik - hoe kan het ook anders- helemaal uitgeteld. Want mijn energiebalans goed bewaken is nog steeds niet mijn sterkste punt. Na de euforie over mijn fietstocht kom ik nu opnieuw ten val. Niet zo dramatisch als drie jaar geleden toen ik kanker bleek te hebben, maar deze tijdelijke terugval is in zijn kleinheid ook confronterend. Hij herinnert me aan al die lange maanden dat ik destijds ziek en zwak op de bank lag. Dit keer duurt het herstel langer dan van andere uitjes. Confronterend! Dus ik doe nu weer even rustig aan en zeg tegen mezelf: ‘Gun jezelf de tijd om weer op krachten te komen en blijf optimistisch. Dat je nu weer moe bent en buikpijn hebt, betekent niet dat de kanker weer actief is, maar je hebt weer eens teveel van jezelf gevergd’ (Gelukkig was ik een paar dagen later weer grotendeels opgeknapt).

Veerkracht en emotionele stabiliteit
In de Big5 Persoonlijkheidsvragenlijst van Adviesbureau GITP, waaraan ik momenteel als freelance coach ben verbonden, wordt veerkracht vooral gedefinieerd als emotionele stabiliteit. 

Iemand die hoog scoort op emotionele stabiliteit ‘Reageert doorgaans kalm, weloverwogen en zelfverzekerd wanneer dingen tegenzitten. Herstelt ook snel na tegenslag in stressvolle situaties of na kritiek door anderen. Is eerder op oplossingen gericht dan op problemen. Vertrouwt er op problemen aan te kunnen. Is in het algemeen opgewekt en ontspannen’.

Iemand met lage scores op emotionele stabiliteit daarentegen wordt als een weinig veerkrachtig persoon beschouwd: ‘Reageert doorgaans emotioneel op tegenslag en kan zich lang zorgen blijven maken. Blijft zich dan eerder op de problemen richten dan op oplossingen. Kan zich kritiek van anderen persoonlijk aantrekken en daar dan geprikkeld op reageren. Twijfelt bij tegenslag gemakkelijk aan eigen kunnen en kan enige tijd nodig hebben om zichzelf weer onder controle te krijgen’.

Iemands emotionele stabiliteit kan bovendien in verschillende levensfasen variëren, zo weet ik inmiddels ook uit ruime persoonlijke ervaring.

Ontwikkelbaar of niet?
In de persoonlijkheidspsychologie worden bepaalde persoonlijkheidskenmerken als tamelijk stabiel en onveranderlijk beschouwd. Een introvert persoon verander je niet in een extravert type en van nature chaotische mensen zullen waarschijnlijk nooit echt systematische, geordende types worden. Gelukkig zijn gedragspsychologen positief over de ontwikkelbaarheid van veerkracht. Je kan veerkracht zien als een spier. Die wordt sterker wanneer je hem traint. Wanneer je oefent in veerkrachtig gedrag, kan je je veerkracht dus verder versterken. Dat geeft hoop voor de toekomst! Maar hoe doe je dat dan?

 
Veerkracht ontwikkelen: hoe doe je dat?
Psycholoog, spreker en bestseller auteur Rick Hanson (PhD), verbonden aan het Greater Good Science Center van Berkeley University (Canada) schreef er in 2018 een boek over: ‘Resilient. How to Grow an Unshakable Core of Calm, Strength, and Happiness' (2018). Veerkracht heb je namelijk niet alleen nodig om ingrijpende levensgebeurtenissen het hoofd te bieden maar eigenlijk voor elke dag in je leven; bij het opvoeden van kinderen, in relaties, in je werk, bij gezondheidsproblemen, bij stressvolle situaties, om te helen van oude pijn en om door te gaan. In zijn boek beschrijft Hanson op basis van inzichten uit de neurowetenschap, mindfulness en positieve psychologie hoe we meer innerlijke kracht kunnen ontwikkelen om bij tegenslag zelfverzekerd, kalm en gecentreerd te blijven.

Positieve neuroplasticiteit
In het brein zijn een aantal gebieden die samenhangen met veerkracht. Met name de amygdala (het stresscentrum), de hypothalamus (stuurt de aanmaak van de stresshormonen cortisol en (nor)adrenaline aan), de hippocampus (reguleert stress) en de prefrontale cortex (regelt cognitieve functies en remt de amygdala) spelen daarbij een belangrijke rol. Ik volgde ooit een opleiding over begeleiding bij stress en burnout, maar het voert te ver om in deze blog gedetailleerd te beschrijven hoe stress in onze hersenen en ons lichaam werkt. De belangrijkste les voor deze blog: door gericht te oefenen kun je de verbinding tussen verschillende hersengebieden versterken. Daardoor kunnen specifieke neurocircuits actiever en sterker worden. Zodoende kan je in jezelf het pad naar meer veerkracht versterken.

 
Wat draagt bij aan veerkracht?
Hanson benoemt in zijn boek 12 interne krachten die bijdragen aan meer veerkracht. Onderstaand een aantal. Met dank aan Heleen Peverelli (Psychologiemagazine).

· Geluksmomenten
Heilzame ervaringen en geluksmomenten helpen ons om weerbaarder te worden bij tegenslag. Dus: Wees dankbaar voor alle positieve momenten in je leven en benoem regelmatig waarvoor je allemaal dankbaar bent. Geluk zit ook in kleine dingen!

· Zeggenschap
Zeggenschap ervaren is het tegenovergestelde van hulpeloosheid. Jezelf als actor/doener ervaren in plaats van als slachtoffer helpt je om bij tegenslag weer op te staan. Dus: besef dat je altijd kan kiezen, zelfs in situaties waaraan je niets kan veranderen. Bijvoorbeeld door je aandacht op iets anders, iets positievers te richten of anders te denken over bepaalde personen of situaties.

· Rust bewaren
Het is heel normaal dat bepaalde stressvolle situaties ons bang of boos maken. Het is echter niet gezond om langdurig stress te ervaren. We hebben ook rust en ontspanning nodig om van stress te herstellen en op te laden.

Regelmatig oefenen met eenvoudige ademhalingsoefeningen, yoga of meditatie kan helpen om meer rust te ervaren. Alleen al door te oefenen met verlengen van je uitademing ten opzichte van je inademing (bijvoorbeeld 4 tellen in en 6 tellen uit) zal jij je rustiger gaan voelen.

 
· Intieme relaties versterken
Intieme relaties met mensen van wie we houden (familie, vrienden etc.) maken ons sterk en veerkrachtig. In moeilijke tijden zijn zij een belangrijke steun en toeverlaat. Wanneer zij niet nabij zijn, kan het ook helpen om in gedachten hun steun op te roepen.

· Moedig zijn
Het vergt moed om in contact met anderen kwetsbaar, eerlijk en assertief te zijn. Maar het loont! Want moed/vastberadenheid tonen maakt je veerkrachtiger. Dus: wanneer je een situatie spannend of eng vindt, vertel dat aan anderen. Herinner je jezelf aan eerdere keren dat je moed hebt getoond en haal dat gevoel terug. Daardoor vergroot je je veerkracht.

Volgende keer
In mijn volgende blog -de derde en laatste blog uit de reeks 'Vallen en opstaan' - beschrijf ik wat mij heeft geholpen om na ingrijpende levensgebeurtenissen weer veerkrachtiger in het leven te staan. Met kanker als de meest heftige val-ervaring ooit. Eigenlijk ben ik best trots op hoe ik dat heb gedaan. En ik oefen nog steeds regelmatig, want die veerkracht-spier moet je natuurlijk wel blijven trainen;)

En jij?
Wat is jouw manier om na ingrijpende levenssituaties overeind te blijven of na vallen weer sterker verder te gaan? Welke tips heb jij daarover aan anderen?

Levendige groet,

Christa

  

Meer weten?

·     CSR Centrum. (opleiding) Stresspreventie en -interventie volgens de CSR-methode (2018) 

·     GITP/ PiMedia, Reflector Big Five Personality-vragenlijst (2020). Wordt veel gebruikt bij assessments en soms ook bij coaching trajecten.

·     Hanson, R. PhD. Resilient: How to Grow an Unshakable Core of Calm, Strength, and Happiness (Harmony Publishers 2018), ISBN-13: ‎978-0451498861

·     Peverelli, H. Psychologiemagazine.nl. In 5 stappen naar veerkracht.  https://www.psychologiemagazine.nl/artikel/in-5-stappen-naar-veerkracht/

·     ChristaBlogt. Ben je ook benieuwd naar mijn vorige over vallen en opstaan? 
blog 36 Vallen en opstaan, het overkomt iedereen. https://christablogt.blogspot.com/2022/07/blog-36-vallen-en-opstaan-het-overkomt.html. Wil je weten hoe ik als veerkrachtig mens  probeer te leven? Lees dan ook mijn blogs over levenskunst en klein geluk: https://christablogt.blogspot.com/2021/08/blog-24-levenskunst.html

https://christablogt.blogspot.com/2021/11/blog-27-klein-geluk.html